Rouw en verdriet

18 augustus 2020

Rouw en verlies bij kinderen tot 12 jaar

Baby’s en peuters kunnen nog geen onderscheid maken tussen levende en niet levende dingen, wel voelen ze andere reacties aan en kunnen ze scheidingsangst ervaren. Die ervaringen slaan ze op in hun lijf.

Kleuters (4-6 jaar) kennen het verschil tussen leven en dood, maar zijn zich nog niet bewust dat dood zijn definitief is (dood is een soort slaap). Daarnaast is er op deze leeftijd sprake van magisch denken. Ze kunnen bijvoorbeeld denken dat door de overledene te kussen, deze wakker zal worden (net als Sneeuwwitje).

Kinderen van 6-9 jaar beginnen te beseffen dat de dood iets definitiefs is, echter begrijpen ze nog niet dat het iedereen overkomt en ze begrijpen ook nog niet wat het einde precies inhoudt.

Kinderen van 9-12 jaar weten dat alles wat leeft ook doodgaat. Ze zijn vaak nieuwsgierig (kunnen soms letterlijk alles vragen) en laten hun emoties vaak minder snel zien. Op deze leeftijd hebben ouders vaak de zorg dat ze niet goed weten wat er in het hoofd van hun kind omgaat.

Rouw bij kinderen lijkt in veel opzichten op rouw van volwassenen, echter zijn er ook een aantal verschillen:
Kinderen rouwen in ‘stukjes’. Het ene moment kan een kind intens verdrietig of boos zijn, om vervolgens weer verder te gaan met het spel waar hij op dat moment mee bezig was.
Kinderen rouwen vaak later, vaak als er weer de ‘normale’ regelmaat is, dat geeft hen houvast.
Verdriet bij kinderen zie je meer aan: emoties, gedrag, denken en leren, lichamelijke reacties en
levensbeschouwelijke reacties.
Kinderen kunnen tijdelijk een stapje terug doen in hun ontwikkeling.

Tip voor het omgaan met rouw en verlies bij kinderen:
Vertel en betrek kinderen zoveel en zo feitelijk mogelijk bij alles wat er komt kijken bij het afscheid van de overledene. Doe dit op een manier die past bij de leeftijd van het kind.

Rouw en verlies vanaf 12 jaar

Rouwen is een zware taak die met veel emoties gepaard gaat. Sommige jongeren trekken zich terug en proberen het verdriet weg te stoppen, andere jongeren reageren heel explosief. Om hen goed te begeleiden, is het belangrijk om hun proces stap voor stap te volgen. Jongeren staan voor een aantal rouwtaken (Worden, 1992):

1. Leren omgaan met het verdriet (ontmoeten);
2. Beseffen dat de ander echt dood is (erkennen);
3. Omgaan met een warboel aan gevoelens (herkennen);
4. Verder leven met het gemis én met je herinneringen (verkennen);
5. Je pakt het leven weer op met die ander in je hart (verbinden).

Het rouwproces bij jongeren wordt soms uitgesteld, soms komt de rouw pas na enkele maanden of soms na jaren. De puberteit vraagt al zoveel van ze, dat rouwen er niet meer bij kan. Net als bij volwassenen bestaat er geen vast patroon voor rouwen, iedere jongere doet dit op zijn eigen manier.

Gedrag dat vaak wordt gezien bij jongeren in rouw zijn:
Beschermend gedrag (bijv. de ouders in bescherming nemen omdat ze al zoveel verdriet hebben);
Wisselend gedrag (verdriet en normaal gedragwisselen elkaar af);
Aanpasgedrag (zich gedragen alsof er niks aan de hand is, zodat ze niet buiten de groep vallen);
Explosieve emoties;
Concentratieproblemen;
Contact met de overledene (bijv. praten tegen een foto);
Er is niks aan de hand – gedrag.

Al deze gedragingen zijn normaal voor rouwende jongeren en geen reden om je als ouder ongerust te maken. Een tip voor het omgaan met rouw en verlies bij jongeren: ben open over wat er gebeurd is (ook al zijn de omstandigheden dramatisch) en blijf! Het blijft belangrijk om steeds weer opnieuw te luisteren naar het verhaal van de jongere.

Meer weten?

Meer informatie, advies en lotgenotengroep (Gedeeld Verdriet 12- en 12+)
Als er naar aanleiding van deze informatie vragen zijn of als er afstemming gewenst is met betrekking tot eenkind/jongere, neem dan contact op met Centrum Jeugd & Gezin in uw gemeente. Hier kun je ook terecht voor meer informatie over de lotgenotengroepen ‘Gedeeld verdriet, 12 - en 12+’.